मिक्कलालुङ । पर्यटनको हिसावले संभावना र एउटा छुट्टै महत्व भएको ‘चुलीपोखरी’को विशेषता पनि विविध रहेको छ । महत्व र विशेषता धेरै भएपनि चुरेक्षेत्रमा पर्ने पर्यटकीय स्थल चुलीगाउँमा सडक,विजुली र खानेपानी नहुँदा ‘चुलीपोखरी’ ओझेलमा परेको छ । मोरङको मिक्लाजुङ गाउँपालिका–२, मा पर्ने सो चुलीपोखरीलाई त्यहाँको स्थानीयले तीनै तहको सरकार आएपछि मात्र संरक्षण सुरु गर्दै आएको छ ।
पर्यटकीय गन्तव्य बनाउन प्रदेश सांसद कुसल साँवा र वडाका जनप्रतिनिधि अहिले लागी परेका छन् । पोखरी संरक्षणको लागी २०७४ सालमा १ नं. प्रदेश सरकारले ४ लाख दिएका थिए । त्यसपछि प्रदेश सरकारले नै ०७५ सालमा पोखरी घेराबाराको लागी १० लाख दिएका थिए । आर्थिक बर्ष २०७६÷०७७ को बजेटबाट पर्यटन पर्वधनको लागी सांसद कुसल साँवाको पहलमा ३० लाख छुट्एिको छ ।
मिक्लाजुङ–२, साविक टाँडी गाविस –७, पर्ने चुली गाउँमा श्रेष्ठ र राई जाती जम्मा ३५घर परिवार मात्र बसोबास गर्दै आएका छन् । उनिहरु कति सालमा आएर बसोबास गरेको भन्ने त्यहाँ कसैलाई थाहा छैन । उनिहरुको बाजे(हजुरबुबा) पनि सोही स्थानमा जन्मभएको भन्ने कुरा पूर्ववडाध्यक्ष तथा वडा नं.–२ का वडासदस्य नैना वहादुर राई बताउँछन् । अहिले चुली गाउँको सिंङ्गो समस्या भनेको विजुली बत्ती,खानेपानी र सडक नै हो । विजुली बत्ती,खानेपानी र सडक नभएर नै चुलीपोखरी र चुली गाउँनै अन्धकारमा छ ।
मधुमल्लादेखी छलंङ्ग देखिने चुरे पहाडमा त्यो समस्या रहेको छ । त्यस ठाउँलाई मधेशबाट हेर्दा डब्लु आकारको पहाड देखिने भएकोले त्यसलाई डब्लुहिल पनि भन्ने गरेको छ । सडक गोरेटो बाटो मात्र छ । तीनै तहको सरकारले त्यहाँ पुग्ने सडकमा खासै लगानी गरेको देखिदैन । लगानी गरेपनि ट्रायक खोल्ने काम मात्र गरेको छ । फोरवील मोटर र मोटरसाईकल मात्र बलैले त्यहाँ पुग्ने गरेको छ । पछिल्लो समयमा मोटरसाईकल,साना गाडी भेन चुलीपोखरीमै पुग्ने ट्राक खोलेको छ ।
बाजेको पालादेखि नातीको पाला सम्म अहिले पनि एउटा सिंगो गाउँ बत्तीकै टुकीमा अध्यारो रातलाई उज्यालो बनाउँर्दै आएको छ । उनिहरु यसबर्ष त आएन तर अर्को बर्ष विजुली आउँने आसमा ढुक्क रहेको छ । उनिहरुलाई सडक,विजुली र खानेपानी ल्याईदिने भनेर तीनै तहको सरकारले भोट मागेपछि दिएको त्यहाँका स्थानीय नरबहादुर श्रेष्ठ बताउँछन् । उनले भने ३ बर्ष भयो विजुली आइहाल्छ भनेको तर कहिले आउँने हो ।
हिउँदमा चुली गाउँका बासिन्दाले कुवामा पुगेर खानेपानी ल्याउनको लागी आधा दिनै धाउनु पर्छ । गाउँदेखि धेरै टाढाबाट ल्याएर खानुपर्ने बाध्यता रहेको शुक्रराज राईले बताए । बर्षायाममा नजिकै कुवामा जरुवा पानी पलाउने गरेकोले एक घण्टाको बाटो लाग्ने गरेको छ । उनिहरु विहानै पानी लिन जान्छन् । जो पहिला गए उसले भरी गाग्री पानी ल्याउने । अलिक ढिलो गएमा पानीलाई पर्खनुपर्ने बाध्यता रहेको छ । स्थानीय शुक्रराज राईले दुई बर्ष अघि प्रत्येक घरलाई १४१० रुपैया लिएका थिए । खानेपानी ट्याङ्की निर्माण र घरघरमा धारापानी ल्याउनका लागी प्रत्येक घरमा सो बराबरको रकम उतिखेर नै उठाएको बताए ।
पूर्ववडाध्यक्ष तथा अहिलेको वडासदस्य नैनाबहादुर राईले आइतबारे हुँर्दै कुवापानी सम्म हाइटेन्सनको विजुली आइसकेकोले आउँदो बर्ष विजुली चुरेगाउँमा आइपुग्ने बचन दिएका छन् । विजुली पछि पानी ल्याउने योजना रहेको छ । धारापानी घरघरमा ल्याउन ६० सालमा पहल गरियो तर सफल भएन । यसपटक लावाखोला बृह्द खानेपानीबाट धारापानी ल्याउने सुरु गरिसकेकोले धेरै समय पर्खन नपर्ने वडासदस्य राईले बताए । उनले १४१० धरापानीको मिटरको लागी रकम जम्मा गरेर प्रत्येक घर सदस्य बनेको पनि बताए ।
पर्यटनको हिसावले संभावना र छुट्टै महत्व भएको ‘चुलीपोखरी’ यी तीनैवटा कारणले अघि बढ्न सकेको छैन । सडक,विजुली र खानेपानी भएमा चुलीपोखरीले पनि ठुलै काचुली फेरेर आन्तरीक र बाहिरको पर्यटकको मन खिन्ने त्यहाँका बासिन्दाहरु बताउँछन् । पर्यटकको आगमनले गाउँलाईमात्र नभएर गाउँपालिकाको सिङ्गो आयश्रोतको बाटो हुने छ ।
अहिले चुलीगाउँमा पुराना पुस्ताहरुमात्र बसोबास गर्दै आएका छन् । छोरा बैदेशीक रोजगार,जागीरे र नातानातीना पढ्नको लागी मधेस मेै राख्ने गरेका छन् । कतिले त मधुमल्लामा जग्गा खरिद गरी पक्का घर निर्माण पनि गरीसकेका छन् । आधा परिवार मधेसमा आधा परिवार पहाडमा गरेर बस्दै आएका छन् । यो सवै असुविधाकै कारण परिवार छुट्टीएर बस्न बाध्य भएका छन् ।
पोखरीको छुटैविशेषता
गाउँभरीको गाईवस्तुलाई पोखरीको पानी खुवाउने गरेको छ । पोखरीको वरीपरी विभिन्न जातीको रुखको विरुवाले ढाकेको छ । पोखरीमा रुखको पत्ता कहिले झर्दैन । पहिले पोखरीमा रुखको पत्ता झरेमा एउटा चराले मुखको चुच्चाले टिपेर फ्याक्ने गरेको किमदन्ती रहेको छ । जम्मा ६ विगाहमा क्षेत्रफल रहेको सो पोखरीले २ विगाह १० धुर ओगेटेको छ । अहिले माटोको सतहदेखि २००फिट गहिराईमा पोखरी रहेको छ । छपनी आकारको पोखरीमा अहिले पानीको सतहदेखि १५० फिट गहिरो रहेको छ । बर्षायाममा पोखरी भरीहुँने गरेको छ ।
हिँउदमा पोखरी ५० फिट सुक्ने गरेको छ । २०४५ सालको भुकम्प पछि पोखरीको एकछेउमा एउटा भ्वाङ परेको छ । त्यो भ्वाङबाट पोखरीको पानी निस्कने गरेको छ । त्यहाँबाट गएको पानि कहाँ निस्कन्छ, कसैलाई थाहाँ नभएको चुलिपोखरी पर्यटन उपभोक्ता संरक्षण समितिका अध्यक्ष भिमबहादुर श्रेष्ठ बताउँछन् । भ्वाङ परेको ठाउँबाट पोखरीको पानी गएर पानी सुक्ने गरेको छ ।
त्यो भ्वाङलाई प्रदेश सरकारले दिएको बजेटबाट गएको बर्षहरुमा टाल्न खोजियो तर टाल्न सकेको छैन । यसपटक पनि टाल्न प्रयास गर्ने समितिका अध्यक्ष श्रेष्ठ बताउँछन् । पोखरीको वरीपरी सखुवा,चिलाउने,सिमल,कटुस र सेतीको रुखहरुले ढाकेको छ । पोखरीको विचभागको छेउमा छोरी मान्छेको पिसाव घर आकार भएको ढुङ्गालाई त्यहाँका स्थानीयहरुले देवता सिताको पिसाव घर मान्र्दै आएको छ ।
पोखरीको छेउमा बनभोज खान र घुम्न आउने पनि हिउँदमा पर्याप्त हुने गरेको छ । पोखरीको आसपासमा बनाभोज खाने स्थल बनाएको छ । पोखरीमा फोहोर गर्न नहुनेभएकोले बनभोज खाने स्थल अर्कै ठाउँमा बनाउन लागेको समितिका अध्यक्ष श्रेष्ठले बताए । पोखरीमा पुगेपछि जोकोहीको पनि मननै लोभ्याउँछ । शान्त वातावरणमा रमणीय दृश्यअवलोकन गर्न प्रयाप्त पाईन्छ । पोखरीको शिरमा चुली पहाड छ । लगभग उकालो हिँडेर ३० मिनेट लाग्छ । त्यहाँ अहिले भ्यूटावर र पवित्र स्थल मन्दिर निर्माण गर्ने योजनामा समिति लागेको छ । त्यो भ्यूटावरले दक्षिण,पूर्व र पश्चिमका सवै स्थान देखिने छ । त्यहाँ हास,चितल,बदेल,बकुल्ला लगाएत जंगली पन्छी पाइन्छ । बार्षि ५सयजना घुम्न आउने बताउँछन् ।
स्थानीयले त्यहाँ बैशाखे पुर्णीमामा अन्धाराजा, अन्धारानी र बुढासु्ब्बालाई पुजा गर्ने गरेको छ । गाउँलेहरु मिलेर सबै भएर पुजागरी सामुहिक भोजन गर्ने चलन छ । पाकेको अन्न यी तिन देवतालाई चढाएर मात्र खाने गरेको छ । यही नचढाई खाएमा विरामीहुने लयाएत दुख हुने त्यहाँका स्थानीयहरुले बताए । त्यहाँ पहिला पानी नपरेमा सामुहिक पुजा गर्दा पानी पर्ने सम्मको किम्दन्ती रहेको छ ।
पहिला त्यहाँ राजा र रानी पोखरी रहेको थियो । रानीपोखरीमा कोचेनी देवताको आफ्नो सानोनानी डुवेर मरेकोले आमा कोचेनीले हसियाँले पोखरीको डिल काटेर पोखरीको पानी खोलेर सुकाएको किमदन्ती रहेको छ । त्यहाँको बासिन्दाले कोचेनी देवता र हसियाँको पनि बार्षिकपुजा गर्ने गरेको छ । काचेनी देवताले रानीपोखरीको डिल काटेको भाग रानीपोखरीमा गएर अझैँ पनि हेर्न सकिन्छ । रानीपोखरी पश्चिम पट्टी बायाँभागमा रहेको थियो । राजापोखरी पूर्वपटि बाँया भागमा रहेको छ । त्यही राजापोखरीलाई चुलीपोखरी उच्चारण हुँदै आएको छ ।
पोखरी चुलाचुली सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहमा रहेको छ । पोखरीको वरीपरीको रुखविरुवा काट्न मनाही गरेको छ । पोखरीको सिरानमा एउटा रुख काट्दा त्यहाँको सबै रुख सुक्र्दै आएको स्थानीय नर बहादुर श्रेष्ठ बताउँछन् । रुखहरु सुकेको त्यहाँ गएपछि अहिले पनि देख्न सकिन्छ ।
संरक्षण समितिले अहिले पर्यटकीय स्थल बनाउन योजना अघि रारेको छ । पोखरीको विचभागबाट झोलुङ्गेपुल,पोखरीको वरीपरी सडक बनाउने,पोखरीको चुली डाँडाँमा भ्यूटावरजाने सिंडी निर्माण गर्ने जस्ता कामहरु अघि सारेको संरक्षण समितिका अध्यक्ष श्रेष्ठ बताउँन् । त्यहाँको मुख्य आयश्रोत भनेको कोदो,मकै,आलु,फापर,अदुवा,खुसार्नी र अम्रिसो रहेको छ ।
आर्थिक बर्ष २०७६÷०७७ मा मिक्लाजुङ गाउँपालिकाले पर्यटन विकासको लागी कुइनेटार देखि ५किलोमिटर पदयात्राको लागी बाटो खोल्न १० लाख विनियोजना गरेको छ । स्थानीय सेरवहादुर राईको अध्यक्षतामा बनेको समितिले कुइनेटार देखि ५ किलोमिटर पोखरी गुग्ने सम्म सिडि बनाउने योजना रहेको छ । पूर्वपश्चि राजमार्ग किसान चोकबाट २४ किलोमिटरपार गरेपछि चुली पोखरी आउँछ ।
