कात्र्तिक १३ गते, कानेपोखरी । मोरङको कानेपोखरी–४, स्थित प्रगती चोकका २४ बर्षिय सुनिल धिमाल(सन्त बहादुर) वेपता भएको १९ बर्ष पछि परिवारले काजकिरिया गरिदिएका छन् । छोरो आउने आशैआशमा १९ बर्ष विते पनि नआएपछि बुबा रामबहादुर र आमा डल्लीमायाले गत ६ गते शनिबार काजकिरिया गरिदिएको हो ।
२०५९ साल कात्तिक ६ गते सुनिल धिमाल(सन्तबहादुर) दोहमना बजार गएका थिए । बिहीबार र आइतबार लाग्ने बजारबाट फर्कदै गर्दा दिउँसो तत्लो हरकपुर(कानेपोखरी–३) मा नेपाली सेनाको टोलीसँग जम्काभेट भयो । माओवादी आन्दोलनमा लागेका सुनिल सुरक्षा निकायको हिटलिस्टमा थिए । यमपञ्चक लागिसेका कारण घरमा तिहार मनाउने तयारी हुँदैथियो । बजारबाट घर फर्कदै गरेका सुनिललाई तत्कालिन साही नेपाली सेनाले बाटोबाटै नियन्त्रणमा लिएर बेपत्ता बनायो ।
सेनाले बेपत्ता बनाएको थाहा पाउँदा घरमा रुवाबासी चल्यो । सशस्त्र द्वन्द्व उत्कर्षमा पुगेका बेला सेनाले बेपत्ता बनाएको छोरो खोजीका लागि बुबा रामबहादुरले हारगुहार गरे । एकसतापछि जसोतसो जिल्ला प्रशासन कार्यालय मोरङमा आएर सोधीखोजी गर्दा पत्ता लागेन् । सास नभए छोराको लास देउ भन्दै रोइकराई गर्दा उनको कुरा सुन्ने कोही भएनन् । त्यसपछि छोरो खोज्दै राज्यका निकाय धाएनन् । तर आउछ कि भन्ने आशमा १९ वर्ष बिताए ।
७५ वर्षीय रामबहादुरले १९ वर्षपछि छोरा आउने आश मार्दै काजकिरिया गरेका छन् । छोरो बेपत्ता भएको १९ वर्षपछि कात्तिक ६ गतेबाट काजकिरिया गरेका हुन् । ‘बाँचेको भए त अहिलेसम्ममा घर आइहाल्थ्यो नि,’ भक्कानिदै रामबहादुरले भने,‘मारेको आखाले देखेको थिएन्, अब त माया मारे ।’
द्वन्द्वकालमा सुरक्षा निकायको टोली पटक–पटक घर पुग्दा सुनिल भागेर बाँचेका थिए । छोरो माओवादीमा लागेका कारण बारम्बार घरमा आउने सेनाले दुःख दिइरहन्थ्यो । ‘एक दिन त जवरजस्ती घरमा पसेर सामान खोताल–पताल पारे,’ बिगत सम्झदै रामबहादुरले भने,‘ छोरीले कराउँदा गोली हान्छु भने, छोरी पनि आटी थिइन्, हामीसबैलाई हान भनेपछि आर्मीहरु पछि हटे ।’
काका धनबहादुरका अनुसार काग तिहारको दिन बजारबाट फर्कदै गरेका सुनिललाई पक्राउ गरेको सेनाले कुट्दै गाडीमा लगेको थियो । सेनाले नियन्त्रणमा लिएको केही घण्टापछि चिसाङ खोलाको पुलमा गोली हान्यो भन्ने हल्ला चल्यो । तर लास नभेटेका कारण आमा बुबाले पत्याएनन् ।
आखाले नदेखेका कारण छोरो आउने आशमा १९ वर्ष बितेको आमा डल्लीमायाले बताइन् । ‘छोरा आउला कि भनेर यत्रो वर्ष हे¥र्याै,’ उनले भनिन् ‘ अब आश मर्याे, काम पनि गर्याै ।’
राज्यले राहत दियो, जानकारी छैन
राज्यबाट बेपत्ता बनाइएका सुनिलको परिवारलाई सरकारले किस्ताबन्दीमा १० लाख राहत दिएको छ । तर बेपत्ता बनाएका सुनिलको अवस्थाका बारेमा राज्यले जानकारी गराएको छैन । राज्यले जानकारी नगराएका कारण १९ वर्षपछि कामकाज गरेको रामबहादुरले बताए ।
‘बेपत्ता नागरिकको अवस्थाको बारेमा जानकारी दिने दाहित्व राज्यको हो,’ माओवादी केन्द्र कानेपोखरी गाउँपालिका सहइञ्चार्ज अर्जुन आचार्य भन्छन्,‘जनयुद्धमा बेपत्ता भएकाहरुको अवस्था राज्यले सार्वजनिक गर्नुपर्छ ।’
बेपत्ता व्यक्तिको १२ वर्षसम्म पत्तो नलागे विधिवत काजकिरिया गर्नुपर्ने परम्परा धिमाल समुदायमा छ । बुढा भैसकेका आमाबाबुको नमानेका कारण १९ वर्षपछि काम गरेको धिमाल पुरोहित खसेन्द्र धिमालले बताए । उनका अनुसार जंगलमा च्याउ टिप्न जानेहरुले सेनाले सुनिलमाथि गोली चलाएको सूचना ल्याएका थिए ।
धिमाल दम्पतिका तीन छोरामध्ये सुनिल जेठा थिए । स्कुल छाडेर उनी माओवादीमा लागेका थिए । सुनिलका माइला भाइ लिलाबहादुर घरमै खेतीपाती गर्छन, कान्छा अमरबहादुर बैदेशीक रोजगारमा छन् ।
